Tahıl Koridoru Anlaşması’nda geri sayım: Rusya, Ukrayna, Türkiye ve BM’nin anlaşmanın uzatılması için talepleri neler?

Güncelleme 57 dakika ilkin

22 Temmuz’da meydana getirilen Tahıl Koridoru Anlaşması, Cumartesi günü sona erecek. Anlaşmanın taraflarından Türkiye, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) tahıl ihracının genişleterek devam etmesinden yana. Sadece Rusya’nın talepleri hemen hemen karşılanmış değil.

Rusya, antak kalma kapsamında olmasına rağmen kendi besin ürünleri ve gübresini ihraç edemediğinden yakınıyor ve engellerin kaldırılmasını istiyor.

10 milyon tona yakın tahıl ihraç eden Ukrayna, mevcut haliyle 3 limandan meydana getirilen ihracatın 5 limana çıkartılmasını, Türkiye ise anlaşmanın 4 aylık değil daha uzun süre uzatılmasını istiyor. 

Diplomatik çabaların netice verip vermeyeceği, yeni bir besin krizinin çıkıp çıkmayacağı bir-iki gün içinde belli olacak.

24 Şubat’ta Rusya’nın Ukrayna’yı işgale başlamasıyla çıkan savaşın en mühim yan neticelerinden biri küresel besin bunalımını başlatmış olması oldu. Dünya tahıl gereksiniminin ortalama yüzde 30’unu karşılayan; mısır, arpa ve gübre mevzusunda da mühim ihracatçılar içinde yer edinen Ukrayna ve Rusya’nın harp yüzünden ihracat yapamaması başta gelişmekte olan ülkeler olmak suretiyle dünyada besin tedariki mevzusunda mesele yarattı. 

Mayıs ayında süregelen müzakereler sonucunda, Rusya ve Ukrayna, Türkiye ve BM ile 22 Temmuz’da ayrı ayrı anlaşmalar imzaladı ve Karadeniz’de oluşturulan koridor üstünden tahıl ihracatı başladı. 

120 gün geçerliliği olan antak kalma, tarafların sona erdirmek ya da değişiklik yapmak şeklinde bir niyeti eğer olmazsa otomatikman uzayacak. Geçen sürede yalnız Ukrayna’nın besin ürünlerinin ihraç edilebilmiş olması, Rusya’nın gübre ve tahılını satamamış olması Moskova’nın anlaşmanın devamına ilişkin itirazlarına niçin oldu. Bugüne dek bu itirazların giderildiğine ilişkin bir izahat olmadı. 

Rusya’nın ihracatının önündeki engeller, ABD ve Avrupa Birliği’nin uyguladığı yaptırımlardan kaynaklanıyor. Gübre ve besin ürünlerinin satışı yaptırımlardan muaf olsa da bu ihracatın gerçekleştirilmesi için lüzumlu taşımacılık hizmetleri, sigortalanmaları ve bankacılık işlemlerinin yaptırım kapsamında olması Rusya’nın satış yapmasını engelledi. 

Bu sorunların aşılması için 4 aydır meydana getirilen teknik çalışmaların netice vermemesi üstüne Moskova, anlaşmanın uzatılmayacağına ilişkin mesajlar verdi. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, 9 Kasım’da yapmış olduğu bir açıklamada, anlaşmanın Rus ihracatına ilişkin kısmında ilerleme olmadığını belirterek, “Bunu, anlaşmanın uzatılması konusunu ele aldığımızda dikkate alacağız” değerlendirmesini yapmıştı.

Rusya ile BM içinde 11 Kasım’da Cenevre’de meydana getirilen teknik çalışmaların ümit verdiği sadece tam bir sonuca ulaşmak için erken olduğu kaydedildi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, G20 Zirvesi öncesi yapmış olduğu açıklamada, “Rus tahıl ve gübresinin ihracatının önündeki engelleri kaldırma mevzusunda oldukça ilerleme sağlandı. Umuyorum ki çabalarımız başarıya ulaşmış olacak ve kalan engelleri de kaldıracağız” ifadelerini kullandı. 

Rusya’nın talebi başta gübre ve öteki besin ürünleri olmak suretiyle Rus limanlarından yapılacak taşımacılık faaliyetlerinin ABD ve AB yaptırımlarından tamamen muaf olması ve bunun garantisinin verilmesi. Ödemelerin sıhhatli yapılması için tarımsal faaliyetleri destekleyen Rus kamu bankalarının yaptırımdan muaf tutulması da talepler içinde.  

Guterres ile G20 Zirvesi esnasında ikili bir görüşme icra eden Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Genel Yazman Guterres’in ABD ve AB tarafınca kendisine iletilen güvenceler hakkında informasyon verdiğini kaydetti. Lavrov, “Sadece tüm sorun kağıtlarda değil, pratikte iyi mi hayata geçirileceğine bağlı. Ümit ederim bu sözler yerine getirilir. En azından BM Genel Sekreteri, bu yükümlülüklerin yerine getirilmesinin kendisi için öncelikli mevzu bulunduğunun güvencesini verdi” dedi. 

Türkiye de hem ABD hem de AB ile meydana getirilen temaslarda bu mevzuya dikkat çekiyor ve ortaklaşa iş istiyor.

Ankara’da meydana getirilen değerlendirmeler, bu mevzuda ABD’den oldukca bazı AB ülkelerinin engel oluşturduğu şeklinde.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın G20 Zirvesi esnasında görüştüğü Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a bu yönde çağrıda bulunmuş olduğu, tahıl anlaşmasının devamında AB’nin katkısının önemine dikkat çekmiş olduğu biliniyor. 

Erdoğan, G20’de düzenlenen enerji ve besin güvenliği temalı görüşmede aynı mevzuya değinirken, “Mekanizmanın işlemeye devam etmesi için siz değerli ziyaretçilerimizin de desteğiyle, sıkıntıya neden olan engellerin esnetilmesi noktasında adım atılması lazım. Ek olarak ihraç edilen tahılın Afrika başta olmak suretiyle acil gerekseme duyan azca gelişmiş bölgelere ulaştırılması için de harekete geçmeliyiz” değerlendirmesini yapmış oldu.

Karadeniz besin koridorunun işletilmeye başladığı günden bu yana 10 milyon tondan fazla tahıl ürününü dünya pazarlarına satan Ukrayna, girişimin genişleyerek devam etmesinden yana.

22 Temmuz’da meydana getirilen antak kalma, ihracatın Ukrayna’nın Odesa, Chernomorsk and Yuzhni limanlarından yapılmasını öngörüyor. 

Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, G20 Zirvesi’ne yapmış olduğu hitap esnasında, küresel besin güvenliği açısından girişimin devamının önemine dikkat çekerken, “İhracatı ayda birkaç milyon ton artırabiliriz. Bunun için tahıl ihracatı girişimini öteki limanlarımıza, bilhassa de Mıkolayiv ve Olvia limanlarına genişletmeyi öneriyorum” dedi.

Ukrayna, silolarında bekleyen tahıl ürünlerinin yanı sıra yeni hasat ürünlerini de internasyonal pazarlara sürmek istiyor. Mevcut ihracat kapasitenin artırılması bu açıdan ehemmiyet taşıyor. 

Türkiye ve Ukrayna’nın üstünde uzlaştıkları bir başka unsur da tahıl koridoru anlaşmasının 120 günlük süreler yerine daha uzun süreyle uzatılması. 

Zelensky, G20 konuşmasında, anlaşmanın savaşın ne süre biteceği faktöründen bağımsız olarak sınırsız uzatılması icap ettiğini kaydetti. 

Ankara da benzer görüşte. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalınca, geçen haftalarda yapmış olduğu bir açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin içinde geçen görüşmelerde, tahıl koridoru girişiminin uzatılması mevzusunun ele alındığı, Türkiye’nin anlaşmanın 6 ay ya da 1 yıl uzatılmasını önerdiğini açıklamıştı. Ankara’nın bu önerisine Moskova’nın iyi mi cevap verdiği bilinmiyor.

Rusya ve Ukrayna’nın taleplerinin kabul görmesi durumunda tahıl girişimi anlaşmasının yenilenmesi gündeme gelebilir. Liman sayısının artırılması, Rusya’nın istediği güvencelerin metne yansıtılması ve anlaşmanın yürürlük tarihinin uzatılması durumunda anlaşmanın yenilenmesi gerekebilir.

Yeni bir antak kalma metnine gereksinim olup olmayacağı, tahıl koridoru girişiminin uzatılıp uzatılmayacağı ve uzatılırsa hangi değişimleri bununla beraber getireceğine gore, ilerki günlerde ortaya çıkacak.