Küresel Plastik Anlaşması’nın ilk müzakerelerinden neler bekleniyor?

Avrupa Birliği (AB) Plastik Kirliliğini Biritmek İçin Yüksek Hedefler Koalisyonu’na katıldığını duyurdu. AB’nin hamlesi plastik kirliliğiyle küresel mücadelede somut adımları desteklerken gelecek hafta Uruguay’da başlamış olacak olan Küresel Plastik Anlaşması müzakerelerinde de itici güçlerden biri olabileceğini gösteriyor.

Norveç ve Ruanda’nın eş başkanlığını yapmış olduğu Yüksek Hedefler Koalisyonu, devasa boyutlara ulaşan plastik atık krizini çözmek için yasal olarak bağlayıcı ve iddialı hedefleri olan bir anlaşmayı korumak için çaba sarfeden ülkeleri bir araya getiriyor.

Küresel Plastik Anlaşması’na ilişkin müzakereler 28 Kasım’da Uruguay’da başlıyor ve anlaşmanın 2025 yılına kadar tamamlanması planlanıyor.

Avrupa Yeşil Mutabakatı Başkan Yardımcısı Frans Timmermans, “AB, Yüksek Hedefler Koalisyonu üyeleriyle beraber plastik kirliliğini sona erdirmek için somut küresel bir plan elde etme yönünde çalışacaktır.” dedi.

Koalisyonun hedefleri içinde sorunlu plastiklerin yasaklanması, plastik için küresel sürdürülebilirlik standartlarının belirlenmesi, üretimde ve kullanılan kimyasallar mevzusunda şeffaflığın sağlanması içeriyor.

Ülkeler bu hedeflerin sağlanması için internasyonal seyretme ve denetim mekanizmalarının da kurulmasını istiyorlar.

Mart ayında Kenya’nın başkenti Nairobi’deki Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı’nda 170’ten fazla ülke plastiklerin üretimi, kullanımı ve bertarafıyla ilgili kurallar koyabilecek küresel bir antak kalma için müzakerelere başlamayı kabul etmişti.

Ağustos ayında aralarında İngiltere, Almanya, Kanada ve Fransa’nın olduğu 20 ülkenin katılmış olduğu koalisyon bugün Latin ABD’dan Afrika’ya oldukça sayıda üyeye ulaştı.

Türkiye koalisyona katılan ülkelerden biri değil sadece Uruguay’da yapılacak olan Küresel Plastik Anlaşması müzakereleri için katılımcı olması umut ediliyor.

Müzakelerde plastiğin üretiminden atık haline gelmesi ve tekrardan kullanılmasına kadar tüm yaşam döngüsünün ele alınması umut ediliyor.

Plastik üretiminin çevreye tesiri tahmin edilebiliyor sadece sanayi genelinde süreçler saydam değil. Üretim esnasında hangi kimyasalların kullanıldığı, ne kadar su harcandığı ya da ne kadar atık üretildiğinin saydam bir halde paylaşılması yönündeki taleplerin görüşmelerde ele alınması umut ediliyor.

Bunun yanında plastik talebini düşürmekle beraber geri dönüştürülmeyen plastik arzının sınırlanmasına yönelik adımların da konuşulması umut ediliyor.

COP27 iklim konferansında gördüğümüz benzer biçimde plastik krizinin hakkaniyet yönü de tartışılacak konulardan biri.

Şimal ülkelerinden gönderilen plastik atıklardan mağdur olan cenup ülkelerinin zararlarının giderilmesi mevzusu da ülkelerin gündeminde olacak.

Reuters haber ajansı Eylül ayından yayımladığı hususi haberde, ABD Birleşik Devletleri’nin (ABD) Yüksek Hedefler Koalisyonu’na benzeyen sadece değişik hedeflerle çalışan bir ittifak oluşturmak için lobi faaliyetleri yürüttüğünü yazmıştı.

Habere bakılırsa ABD, yasal bağlayıcılığı olan küresel bir antak kalma yerine 2015 Paris iklim anlaşmasına benzer şekilde, ülkelerin yalnız başına ve gönüllü eylemine bağlı olan bir antak kalma elde etmek için çabalıyordu.

Birliğin 28 Kasım’dan ilkin duyurulması bekleniyordu.

Küresel bir plastik anlaşması için çalışan bilim adamlarından oluşan Küresel Plastik Anlaşması için Bilim İnsanları adlı internasyonal ağın Türkiye’den tek üyesi olan Çukurova Üniversitesi’nden Deniz Biyoloğu Sedat Gündoğdu, BBC Türkçe‘ye verdiği demeçte, müzakerelerden “geri değil ileri adım” beklediğini söylüyor ve bunu şu şekilde açıklıyor:

“Plastik kirliliği iklim krizinden değişik olarak oldukça daha somut ve tesirleri oldukça daha belirgin bir halde hissedilen bir kriz. Bu yönde oldukça kuvvetli bir kamuoyu var.”

Anlaşmanın arkasında kuvvetli bir irade bulunduğunu gösteren emek harcamalar da var. Doğa Koruma Vakfı (WWF) International ve plastik kirliliğiyle savaşım eden Plastic Free Foundation tarafınca 34 ülkede 20 binden fazla katılımcıyla meydana getirilen bir anketin neticeleri Çarşamba günü yayımlandı.

Bu ankete bakılırsa averaj 10 kişiden yedisi, tüm ülkeleri kapsayan ve bağlayıcı kurallar oluşturan ilk plastik anlaşmasını desteklediğini söylüyor.

WWF’in plastikle ilgili küresel siyaset yöneticisi Eirik Lindebjerg, Uruguay’daki görüşmelerin mühim bir başlangıç bulunduğunu sadece 2025’e kadar okyanuslardaki plastik atık miktarının yüzde 15 artacağını söylüyor.

Lindebjerg, “En zararı dokunan ve en sorunlu plastik türlerini ve ürünlerini aşamalı olarak kullanımdan kaldıran; kullanmaya devam edeceğimiz ürünlerin tekrardan kullanılmak yada geri dönüştürülmek suretiyle tasarlanmaları için gereklilikleri belirleyen ve atık yönetimi için küresel ortak standartlar getiren bir anlaşmaya ihtiyacımız var” diyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), Eylül ayında yayımladığı “Sanki Bizi Zehirliyorlar: Türkiye’de Plastik Geri Dönüşümünün Sıhhat Üstündeki Tesirleri” raporunda Türkiye’de plastik geri dönüşüm tesislerinde çalışanların ve tesis çevresinde yaşayanların temel sıhhat haklarının tehdit altında bulunduğunu söylemişti.

Emek verme kapsamında Adana ve İstanbul’da plastik geri dönüşümü tesislerinde çalışan ve tesislere yakın yaşayan 64 kişiyle görüşülmüştü.

Bu kişilerin, solunum hastalıkları, kronik baş ağrısı ve cilt problemlerinden şikayetçi oldukları, çalışırken koruyucu ekipmana ve meslek hastalıkları için sıhhat hizmetlerine erişimleri olmadığı paylaşılmıştı.

Bununla beraber tesislerde ‘tehlikeli çocuk işçiliği’ kapsamında 18 yaşın altında çalışanlar olduğu belirlenmişti.