Elektronik sigara: Niçin kullanılıyor, tüketimi neden önlenemiyor?

Ruken Kadıoğlu

Elektronik sigaralar, bilhassa sigarayı bırakmak isteyenler içinde giderek yaygınlaşıyor.

Türkiye’de Şubat 2020’de satış ve ithalatının yasaklanmasına karşın web üstünden elektronik sigara satışı sürüyor. Google’da “e-sigara” diye meydana getirilen aramalarda oldukca sayıda firmanın satış yapmış olduğu görülüyor.

Elektronik sigaralarda, içinde nikotin, çeşitli aroma ve katkı maddeleri olan bir sıvı ısıtılarak solunabilecek bir buğu haline getiriliyor. Bu buğu, nefesle çekilerek akciğerlere ulaşıyor.

Uzmanlar, solunan elektronik sigara buharının akciğer reaksiyonları, solunum yetmezliği ve yoğun bakımda tedavi gerektirebilecek rahatsızlıklara yol açtığını söylüyor.

Türk Toraks Derneği’nin araştırmasına bakılırsa elektronik sigaraların muhteviyatında oldukca çeşitli kimyasallar bulunuyor:

BBC Türkçe’nin konuşmuş olduğu uzmanlar, elektronik sigara kullanımının artmasının nedenlerini söyledi.

Memorial Bahçelievler Hastanesi Sigara Bırakma Polikliniği’nden Doç. Dr. Sinem İliaz, elektronik sigaraların düzgüsel sigaraya “masum bir alternatif” olarak sunulduğunu belirterek şunları söylüyor:

“Sadece elektronik sigaraya güvenli denilebilmesi için elimizde kafi ve uzun vadeli bilimsel kanıtlar bulunmuyor. Bunun aksine kısa vadede oldukca negatif neticeleri olduğuna dair yayınlar da çıkmaya başladı. Elimizde kati veriler olmamakla beraber, genç ve çocuklar içinde dünyada olduğu şeklinde Türkiye’de de elektronik sigara kullanımı artıyor.”

E-sigaraların sigara firmaları tarafınca pazarlandığına da dikkat çeken İliaz, sigaranın zararlarından yada sigara içimini azaltmaya yönelik politikalardan dolayı büyük sigara firmalarının da e-sigara pazarına yönelmeye başladığını vurguluyor:

 ”Amaç içiciye daha azca zarar vermek değil, yalnız içeriğindeki nikotin sebebiyle bağımlılığı devam ettirmektir. E-sigara içen kişilerin de tekrardan düzgüsel sigaraya dönmesi oldukca sık karşılaşılan bir durumdur. Netice olarak, e-sigaranın firmalar tarafınca tütün/nikotin bağımlılığının, dolayısıyla sigara piyasasının canlı tutulması için kullanıldığı düşünülmektedir.”

E-sigaraya erişimin kolaylığı, düzgüsel sigara kullanan yada e-sigarayı tecrübe etmek isteyen insanoğlu içinde mühim bir yer tutuyor.

Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, Türkiye’deki e-sigara pazarını şu şekilde özetliyor:

”Devletimizde e-sigara üretimi ve ithalatı yasak. Fakat 18 yaş üstü yolcu kişisel kullanım için bir tane yurt dışından getirilebiliyor. E-sigaraya yasak olmasına karşın ulaşmak maalesef oldukca kolay. İnternet arama motorlarına e-sigara yazın, tüm satış siteleri karşınıza çıkıyor.

“Kredi kartı ile online ödeme, kapıda ödeme, havale ile ödeme seçenekleri sunuluyor. Sipariş verildiği anda ürünün kargoya verileceği hatta aynı gün motorlu kurye ile teslimat yapılacağı beyan ediliyor. Bugüne dek yaptığımız emekler bu ürünlerin yasa dışı olarak oldukca sayıda web sitelerinde satılmış olduğu, resmi kargolarla taşındığını gösterdi.”

İnsanların e-sigaraya niçin yöneldiğini özetleyen Doç. Dr. Sinem İliaz, ”Sigara zamları ve vergilendirmesi, sigaraya olan talebin azaltılması için kullanılan planlı bir devlet ve halk sağlığı stratejisidir. Günlük tüketimi bir paket ve altında olan kişiler mali nedenlerle e-sigaraya yöneliyor olabilir” diyor.

İnternet üstünden hizmet veren ve adını açıklamak istemeyen bir e-sigara tecim sitesi yetkilisi de, çeşitli sebeplerle elektronik sigaraya ilginin fazla bulunduğunu söylüyor.

”Kullanıcı düzgüsel sigara kullanırken, sağlığında yada performansında fena etkisinde bırakır hissettiğinde e-sigarayı tecrübe etmek istiyor. Başka bir etken de sigara zamları. Sigara zamları dolayısıyla talep artışı olabiliyor.

”Birçok değişik forumdan, web sitelerinden yada Feysbuk, Telegram, Instagram şeklinde toplumsal ağlardan e-sigara ürünleri satılıyor. Her ne kadar siteler kapatılsa da başka bir sayfa açılıp, yine satışa devam edilebiliyor. Ara sıra elden satış meydana getiren mağazalar da var. Bu mağazalar tespit edilince para cezası veriliyor.”

Bu yıl sigaraya altıncı kez zam yapılmış oldu. Paket tutarları geçen yıla kıyasla yüzde 50 arttı. En pahalı paket sigara fiyatı 33,5 liraya, en düşük paket sigara fiyatı ise 27 TL’ye çıktı.

Uzmanlara bakılırsa e-sigarayla ilgili başka bir çekince de, ürünleri yeğleyen kişilerin yaş aralığı.

Prof. Dr. Elif Dağlı gençlerin e-sigaraya yönelmesinde sigara endüstrisinin oranı bulunduğunu konu alıyor:

”Gençlerin e-sigaraya yönelmesi için tütün/nikotin/kenevir endüstrisi elinden gelen her türlü açık ve gizli saklı reklamı yapıyor. Toplumsal medya e-sigara görselleri ile dolu. ”Influencer” adında olan gizli saklı reklamcılar vesilesiyle e-sigara ürünleri cazip gösterilerek, zararları mevzusunda informasyon vermeden bu ürünler sunulmaktadır.

“Sanayi bir zamanlar sigara reklamı yapmak, bağımlılık yaratmak için hangi taktikleri kullandıysa, şimdi de e-sigara için aynılarını kullanıyor. ”

Doç. Dr. Sinem İliaz ise e-sigara kullanımının genç ve çocuk yaşlara kadar düştüğünü söylüyor:

”Gelişmiş ülkelerde e-sigara kullanımının oldukca süratli artması, tüm dünyada bilhassa genç ve çocuklar içinde e-sigara salgınlarının oluşmasına sebep olmuştur. Kokusu düzgüsel sigaraya bakılırsa daha güzel, değişik aromalarla çekiciliği artırılmaktadır. Bu da genç ve evlatların oldukca dikkatini çekmektedir.’

”Elimizde kati sayısal veriler olmamakla beraber, İngiltere ve ABD’daki kadar olmasa da,Türkiye’de de genç ve çocuklar içinde e-sigara kullanımı artmaktadır. Ek olarak toplumsal ağlar ve TikTok şeklinde mecralarda gençlerin pekçok mevzuda birbirini etkilediği bir gerçektir. E-sigara mevzusunun da bunun haricinde tutulabileceğini düşünmüyorum.

“Hoş kokusu sebebiyle, e-sigara ürünlerinin evlerde, evlatların yanında da içildiğini belirten İliaz, ”E-sigara içmenin normalleştirilmesi ile beraber çocuk ve gençlerde de bunun zararı olan bir alışkanlık olmadığına dair düşünceler yerleşiyor. Büyükler genç ve ufaklıklara fena örnek olabiliyor” dedi.

E-sigara tecim sitesi yetkilisi ise ” Bizim alan kişi kitlemiz averaj 20-60 yaş içinde. 18 yaş altında tespit ettiğimiz herhangi bir müşteriye kargo çıkışı sağlamıyoruz. Online kargo teslimlerinde kimlik kontrolü kargo şirketi şubesine bakılırsa değişmektedir. Kargo firmasında da alan kişi detayları mevcuttur” diye konuşuyor.

Prof. Dr. Elif Dağlı e-sigara tüketiminin önlenebilmesi için yönetmeliklerin denetlenmesi ve caydırıcı yaptırımların olması icap ettiğini korumak için çaba sarfediyor:

”Bağımlılıkla savaşım ve bağımlılığın önlenmesi oldukca ciddi, güçlü ve istikrarlı bir siyasal irade gerektiriyor. Sağlam ekonomisi olan ülkeler bunu başarabiliyor. Diğerlerinde ise sanayi kazan-kazan vaatlerini ortaya koyuyor. Bir tek yasaları, ilgili yönetmelikleri yapmak da yetmiyor. Bunların uygulanması, sahada -ki artık web de sahadır- denetlenmesi ve yaptırımlarının caydırıcı olması gerekiyor.

“Yasa dışı e-sigara ticareti ile kolluk güçlerinin savaşım etmesi gerekir. Yasalara aykırı olarak satışına devam eden endüstrinin ”vergi kaçağını önlemek için satışın serbestleştirilmesi” talebinin reddedilmesi gerek.”

Doç. Dr. Sinem İliaz da, e-sigaraya karşı olan tavrımızın düzgüsel sigaradan değişik olmaması icap ettiğini söyleyerek, ”Genç ve evlatların önünde sigara içilmemeli, bu cihazların kullanımı özendirilmemeli, e-sigaranın da kullanıcısını nikotin bağımlısı yapmış olduğu unutulmamalıdır. Bugünün e-sigara kullanıcısı gençleri, nikotin bağımlısı olarak geleceğin potansiyel sigara kullanıcısı haline geliyor” diyor.

Sağlığa Evet Derneği Başkanı ve Çocuk Sağlığı ve Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Elif Dağlı, e-sigara kullanımından sonrasında görülen akut yan etkilerin sigaradan daha çok bulunduğunu konu alıyor:

”E-sigara güvenli bir ürün değildir. E-sigaraya katılan aroma ve tatlandırıcıların solunum sistemine zararları çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. E-sigaranın tütün içeren klasik sigarayı bıraktırdığına dair bilimsel kanıt yoktur. Kullanımın derhal arkasından görülen akut yan tesirleri de sigaradan daha fazladır.”

Doç. Dr. Sinem İliaz da e-sigaranın içindeki nikotinin bağımlılık geliştirdiğini belirterek şu şekilde konuşuyor:

“Nikotin, normalde vücudumuzda bulunan ve mühim görevleri olan bir madde. Sadece bu maddenin sigara şeklinde bir yolla uzun soluklu yüksek dozda alınması bağımlılığa niçin olmaktadır.

“E-sigaranın içindeki nikotin sebebiyle içen kişide sigaradakine benzer ödül mekanizmalarını tetikler, mutluluk,doygunluk ve rahatlama hissi oluşur ve bağımlılık gelişir. Uyuşturucu bağımlılığında da benzer mekanizmalar çalışır.” 

Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) bakılırsa her yıl 8 milyondan fazla şahıs ”tütün salgını” sonucu yaşamını kaybediyor. Bu ölümlerin 1,2 milyonu eylemsiz içicilikten kaynaklanıyor. WHO, tütün salgınını dünyanın karşı karşıya kalmış olduğu en büyük halk sağlığı tehditlerinden biri olarak görüyor.

Sağlık Bakanlığı, BBC Türkçe‘nin elektronik sigara kullanımıyla ilgili sorularını yanıtsız bıraktı.