Dünya Bal Arısı Günü: Kendi yaptıkları bal, arılara sağlık katıyor

Berly McCoy, Knowable Dergisi

Balın arılar için pek oldukça faydası var. Onlar yalnızca üretici değil, bununla beraber bal tüketicisi olarak da biliniyor.

Mesela, hasta bir arıya değişik bal çeşitleri sunarsanız enfeksiyonla en iyi savaşanı seçebilirler. Doğal, arıların bal hakkında bu kadar oldukça şey bilmesi şaşırtıcı değil.

Urbana-Champaign Illinois Üniversitesi’nden entomolog May Berenbaum, birkaç on yıl ilkin, temel beslenmeye ek olarak sağlığa yararlı “fonksiyonel gıdalar” listelerinde balın besleyiciliğinden bahsedilmediğini söylüyor ve ekliyor:

“Arıcılar bile, hatta arı bilimciler, onu şekerli sudan fazlası olarak görmediler.”

Bugün, her yıl Ağustos’un üçüncü Cumartesi günü olduğu benzer biçimde Dünya Bal Arıları Günü. Gelin bal arıları ve bal üretimi hakkında bilmediklerimize bakalım.

Berenbaum’un bahsetmiş olduğu zamanlardan bu yana, oldukça sayıda araştırma balın, nebat kimyasallarıyla dolu bulunduğunu ortaya çıkardı.

Baldaki bileşenler, arıların daha uzun yaşamasına destek olabiliyor.

Soğuk hava benzer biçimde sıkıntılı koşullara dayanma enerjisini artırmanın yanı sıra enfeksiyonlarla savaşma ve yaraları iyileştirme benzer biçimde yararları da var.

Son yıllarda parazitler, pestisite maruz kalma ve yaşam alanlarının bozulması sebebiyle ağır darbe alan arılara yardım etmenin yolları var.

Berenbaum, bal için “Bu oldukça mühim bir madde ve bence insanoğlu hala onun kıymetini tam olarak bilmiyorlar” diyor.

Ekmeğin üstünde yada çaya karıştırıldığında leziz olsa da bal bir tatlandırıcıdan oldukça daha fazlası.

Normal olarak, çoğunlukla kovan üyelerinin beslenmek için kullandığı şekerden oluşan balı benzersiz kılan ve arılara yarar elde eden şey enzimler, vitaminler, mineraller ve organik moleküller içermesidir.

Bombus arıları, iğnesiz arılar benzer biçimde çeşitli böcekler de bal üretebilir.

Sadece yalnızca bal arıları (Apis türleri) market raflarında satmaya kafi gelecek kadar bal üretir.

Bu kabiliyet bir gecede gerçekleşmedi normal olarak. Milyonlarca yılda buna evrildi.

Arılar, ortalama 120 milyon yıl ilkin, çiçekli bitkilerin evriminde ve yayılmasında bir artış yaşandığı sırada eşek arılarından ayrıldı.

Çiçek çeşitliliği bugün malum ortalama 20 bin arı türünün evrimini destekledi.

Arıların uzman bir bal üreticisi olması ise birkaç davranışsal ve kimyasal dokunuşa gereksinim duydu.

Polene birazcık nektar eklemeye başladılar ve bu da onu daha rahat taşınabilir hale getirdi.

Ek olarak sıvı nektarı ve katı poleni ayrı ayrı depolamanın bir yolunu elde eden balmumu salgı bezleri geliştirdiler.

Arıların toplumsal davranışı ve sağlığının altında yatan mekanizmaları araştıran Penn State Üniversitesi’nden entomolog Christina Grozinger, “Balmumu, oldukça esnek bir yapı malzemesi” diyor.

Bir petek oluştururken bal arıları, sıkıca bir arada durabilen ve bir şeyi depolamak için en etkili biçim olan altıgenler halinde balmumu kalıplar yapar.

Grozinger bunu “bir mühendislik başarısı” olarak yorumluyor.

Oldukça sayıda minik ve tek tip hücreler inşa etmenin başka bir pozitif yanları daha var: Daha çok yüzey alanı suyun daha süratli buharlaşmasını, daha azca su olması da daha azca mikrobiyal gelişme anlamına gelir.

Bu petek hücrelerini dolduracak bal elde etme süreci, yiyecek arayan bir arının nektarı bulamasıyla adım atar.

Yiyor benzer biçimde görünse de, aslına bakarsak şekerli atıştırmalığı, çeşitli enzimlerle karıştığı bal midesinde saklar.

Üretim için ihtiyaç duyulan ilk enzimlerden biri, nektarın sakaroz moleküllerini yarıya indiren ve rahat şekerler olan glikoz ile fruktozu veren invertazdır.

Acayip bir halde, araştırmalar arıların bu sakaroz kesici enzimi meydana getirecek genlere haiz olmadığını gösteriyor. Sadece bunu muhtemelen arı bağırsağında yaşayan bir mikrop yapıyor.

Arı kovana geri döndükten sonrasında bu yükü kusar. Bunu ağızdan ağıza geçiş takip eder.

Bu, su içeriğini azaltır ve daha çok enzim sunar. Nektar parçalanmayı sürdürür ve mikropların büyümesini durdurur.

Arılar hemen sonra karışımı bir kovan hücresine bırakır ve kanatlarını havalandırarak daha çok suyu buharlaştırır.

Arkasından glikozun bir kısmını balın korunmasına destek olacak glukonik aside dönüştüren glikoz oksidaz denilen başka bir enzim devreye girer.

Bu kimyasal tepki pH’ı düşürür, asitliği arttırır ve mikropların büyümesini önleyen sadece yüksek seviyelerde toksik olabilen hidrojen peroksit üretir.

Muhtemelen polen ve mayalarla beraber gelen daha çok enzim, peroksitin bir kısmını parçalayarak seviyesini denetim altında meblağ.

Son olarak, hücre balmumu ile kapatılmaya hazırdır.

Hemşire arılar işlenen balla kovanın öteki üyelerini besleyecek ve onun geri kalanı soğuk yada yağışlı günler için saklanacak.

Nektar, Berenbaum’u 1990’ların ortalarında bala yönlendiren şeydi.

Nektarın fitokimyasallar isminde olan nebat kimyasalları ile aşılandığını biliyordu.

Berenbaum baldaki kimyasalların çeşitliliğini araştırmaya başladı.

Ekibi 1998’de değişik balların çiçek kökenine bağlı olarak değişik seviyelerde antioksidanlar içerdiğini buldu.

Öteki araştırmalar, baldaki ek fitokimyasalların etkilerini ortaya çıkardı.

Bal, arıların bağışıklığını güçlendiriyor, yara iyileşme süresini azaltıyor ve soğuk havalara dayanıklılığını artırıyordu.

Öteki fitokimyasallar, bal arısının azalmasının başlıca sebeplerinden önde gelen parazitlerin tesirini azaltıyor.

Mesela, mantar bulaşmış bal arılarına, kekik bitkilerinden elde edilmiş bir fitokimyasal olan timol içeren şurup vermek, mantar sporlarının sayısını yarıdan fazla azaltıyor.

Journal of Applied Microbiology’de geçen yıl çıkan bir yazıda, kafein, gallik asit, p-kumarik asit ve kaempferolün, bal arısı bağırsak mikroplarının çeşitliliğini ve miktarını iyileştirdiği vurgulanıyordu.

Bal arıları hasta olduklarında kendilerini iyileştirecek bal türünü bile seçebilirler.

Bunun üstüne çalışan Almanya’daki Julius Kühn-Institut’ten entomolog Silvio Erler ve ekibi, parazit bulaşmış bal arılarına dört bal türü sunmuş olduğu deneyi şöyleki konu alıyor:

“Onlara bir tek bir seçenek sunduk, hasta arılar enfeksiyon için en iyi ilaç olan ve en yüksek antibiyotik seviyesine haiz olan ayçiçeği balını tercih ettiler”.

Balın bağışıklığı güçlendirmesine ve tüm öteki faydalarına karşın arıların başı hala dertte.

Sivil cemiyet kuruluşu Bee Informed Partnership tarafınca meydana getirilen ankete bakılırsa, ABD’deki arıcılar Nisan 2020 ile Nisan 2021 içinde arı kolonilerinin yüzde 45’ini yitirdi.

Araştırmalar, siyah akasya ağacı çiçekleri, ayçiçekleri yada bir çiçek karışımı üstünde yiyecek arayan arılardan elde edilmiş balların, değişik bakteri türlerini savuşturduğunu gösteriyor.

Erler, bu çeşidi içinde her tür tedavi ilacının bulunmuş olduğu bir eczaneye benzetiyor.

Sadece, 2021 Annual Review of Entomology’de çıkan yazılardan birinde bu balın sayı ve çeşitlilik olmasıyla birlikte yetişme mevsimi de uygun olduğunda üretilebildiğini söylüyor.

ABD Ziraat Bakanlığı Bal Arıları Sıhhat Laboratuvarı’ndan entomolog olan Arathi Seshadri, çiçek çeşitliliğini artırmanın arıları daha sıhhatli hale getirdiğini söylüyor.

Arıların daha iyi beslenmesi, arıların karşılaşmış olduğu tüm sorunları çözmeyecektir.

Sadece Erler bal arılarının, kendi ilaçlarına erişebilmesinin destek olacağını vurguluyor.

Berenbaum da, sonunda bu mevzuya birazcık dikkat çekildiğini görmekten memnun bulunduğunu belirtiyor.

*Berly McCoy, ABD’li bağımsız yazar ve yapımcı.