Batılı ülkelerin İran ahlak polisine yaptırımları ne kadar etkili olacak?

Güncelleme 8 saat ilkin

Leyla Khodabakhshi | BBC News, Washington

İran’da beş hafta ilkin başlamış olan rejim karşıtı protestolar devam ederken Batılı ülkeler, bazı İran kurumlarına yaptırım uygulama sonucu aldı. Bu kurumlar içinde Terbiye Polisi (İrşat Devriyeleri) de var.

İran’da Kürt kökenli 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünü kurallara uygun olarak takmadığı nedeni öne sürülerek terbiye polisleri tarafınca gözaltına alındıktan sonrasında yaşamını kaybetmişti. Amini’nin ölümü ülke çapında büyük bir protesto dalgası başlatmıştı.

Resmi adıyla Geşt-i İrşad, ulusal polis gücünün bir parçası.

Görevleri halkın İran’ın İslami değerlerine uymasını sağlamak ve insanların kılık giysilerini denetlemek.

Terbiye polisi mensupları, başörtüsünü muntazam takmadığını düşündükleri bayanları gözaltına alabiliyor.

 “Tekrardan eğitim” merkezlerine gönderilen bayanlara başörtüsünün önemini özetleyen dersler veriliyor. Bayanlar, özgür bırakılmadan ilkin devletin giyim kurallarına uyacaklarını belirten bir belge imzalamaya zorlanıyor.

Sokaklarda terbiye polislerinin müdahale etmiş olduğu bayanlar, direnirlerse gözaltına alınıyor.

Mahsa Amini, Tahran’da 13 Eylül’de gözaltına alınmıştı. Üç gün sonrasında komada öldü. Polislerin gözaltı esnasında Amini’nin başına copla vurmuş olduğu, ondan sonra da başını polis otomobiline çarptığı yönünde haberler var.

İran hükümeti ise Amini’nin daha önceki sıhhat problemlerinden öldüğünü söylüyor. Ailesi bu iddiayı reddediyor.

Yaptırımların daha oldukça terbiye polisi teşkilatına katılmayı planlayanlar üstünde etkili olması planlanıyor.

Bazı kişiler, terbiye polisine ideolojik nedenlerle değil maaşlı iş için katılıyor.

Bu kişilere yaptırımlar kapsamında gezi yasağı uygulanması, terbiye polisi alımlarını negatif etkileyebilir.

Sadece terbiye polisinin yanı sıra, adı sık sık işkence iddialarıyla gündeme gelen Evin Hapishanesi’nin yöneticileri ve Devrim Muhafızları’na bağlı paramilis gücü Besic’e uygulanacak yaptırımların İran yönetiminin tavrını değiştirmesi beklenmiyor.

Bazı aktivistler ve toplumsal medya kullanıcıları, İranlı yöneticilerin yakınlarına ve çocuklarına yaptırım uygulanmasını istiyor.

Hamed Esmailion, iki yıl ilkin Tahran üstünde İran tarafınca düşürülen Ukrayna yolcu uçağında yakınlarını kaybeden ailelerin sözcüsü.

Esmailion geçen hafta Berlin’de düzenlenen dev gösterinin organizatörlerinden.

Hamed Esmailion G7 ülkelerinin İranlı diplomatları sınır dışı etmeleri için 700 bin civarında imza topladı.

Birçok şahıs, insan hakları ihlallerinden görevli tutulan İranlıların yurt dışındaki mal varlıklarının dondurulması kararının etkisiz kalacağını, bu kişilerin çoğunun ABD, Kanada ve Avrupa’da mal varlığı olmasının oldukça ihtimaller içinde olmadığını söylüyor.

Son haftalarda 100’den fazla kentte düzenlenen rejim karşıtı gösterilere binlerce şahıs katıldı.

Toplumsal medyada paylaşılan videolarda güvenlik güçlerinin protestoculara karşı gerçek mermi kullandığı, eylemcileri dövdükleri ve cinsel tacizde bulundukları görülüyor.

Merkezi Oslo’da bulunan İran İnsan Hakları örgütüne bakılırsa protestolarda şimdiye kadar 29’u çocuk 234 şahıs yaşamını yitirdi.

Gerçek sayının oldukça daha yüksek olduğuna inanılıyor.

İran İnsan Hakları Aktivistleri Haber Ajansı (HRANA) gösterilerde bir çok genç ve çocuk 13 bin 309 kişinin gözaltına alındığını duyurdu.

Gösterilerin bastırılmasında hangi güçlerin kullanıldığına ilişik belirsizlik Batılı ülkelerin insan hakları ihlallerinden görevli kişilere yaptırım uygulamasını zorlaştırıyor.

Videolarda, protestolara müdahale edenler içinde İran polisine bağlı hususi kuvvetler ile Besic mensuplarının da olduğu görülüyor.

Bazı aktivistler ise Batılı ülkelerin protestoculara destek açıklaması yapması ve yaptırım sonucu almasının ötesine geçmesini istiyor.

Sadece bu aşamada Batılı ülkelerin İran’la diplomatik ilişkilerini kesmesi beklenmiyor.

ABD’de geçen hafta Demokratlar Cumhuriyetçiler tarafınca verilen ve İran’ın dini lideri Ali Hamaney ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’ye yaptırım uygulanmasını öngören bir tasarıya destek vermedi.

Bunun sebebi, yaptırımların İran’la yürütülen nükleer müzakereleri etkilemesi endişesi.

İngiltere Dışişleri Bakanlığı, yaptırımların terbiye polisinin başkanıyla Amini’nin ölümünden görevli tutulan Tahran şubesinin müdürünün hedef alacağını deklare etti.

Ek olarak insan hakları ihlallerinden görevli tutulan üç güvenlik yetkilisine de yaptırım uygulanacak. Bu kişilerin İngiltere’ye gezi etmesi yasaklanacak ve ülkedeki mal varlıkları dondurulacak.

Avrupa Birliği de 11 kişiyle terbiye polisi dahil üç kuruma yaptırım uygulayacağını deklare etti.

Kanada’nın yaptırımları Anayasa Koruyucular Konseyi ve Uzmanlar Konseyi ile binlerce Devrim Muhafızları üyesine gezi yasağı getirdi.

ABD Gömü Bakanlığı da yaptırımlarıyla terbiye polisi, haber alma ve güvenlik bakanlığı, İran Kara Kuvvetleri ve Besic üyelerini hedef alacak.