Amasra maden patlaması soruşturması: “Eşlerimizin havalandırma ile ilgili söylediği her şey bir bir çıktı”

“Eşlerimizin şehit olmadan söylediği her şey tek tek ortaya çıktı. Havalandırmada sorun var, ocak bakıma alınacak demişlerdi. Hepsi şehit olmadan ilkin madendeki ihmalleri anlatmış; ailesine diyemezse arkadaşına, arkadaşına diyemezse sevgilisine… Göz bakılırsa bakılırsa gittiler işte.”

İkiz bebeklere hamile 24 yaşındaki Sena Sıla Yıldırım, Amasra’da Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağındaki patlamada eşini kaybeden onlarca hanımdan biri.

Facianın peşinden Amasra’daki madenci aileler bir taraftan yaralarını sarmaya çalışırken, öteki taraftan soruşturmayı yakından takip ederek hukuki aşamaya hazırlık yapıyor.

Bilirkişi ön raporu ve tutuklu kişilerin ilk savcılık ifadeleri, maden ocağının işleyişine dair pek oldukça dikkatsizlik iddiasını, denetimsizlik ve aksaklık tespitlerini ortaya koyuyor.

İTÜ ve Kocaeli Üniversitesi’nde vazife meydana getiren akademisyenlerden oluşan bilirkişi heyeti, madende “havalandırma eksikliği, metan gazı ölçümlerinin etkili yapılmaması, kömür tozuyla savaşım edilmemesi” şeklinde eleştiri hatalar bulunduğunu değerlendiriyor.

42 madencinin öldüğü patlamaya ilişkin eleştiri tespitlerden biri, grizu patlamasının meydana geldiği noktaya en yakın havalandırma sisteminin beşte bir oranında çalıştığına yönelik.

Raporda ek olarak teknik personel sayısındaki yetersizliğin kazada etken olduğu ve ilgili bakanlıklar tarafınca madende meydana getirilen rutin denetimlerin “ihtiyaç duyulan etkinliği sağlayamadığı” kaydedildi.

Merkezi gaz seyretme sisteminden alınan veriler üstünden, madende patlama gerçekleşmeden ilkin çokça kez, “neredeyse rutin olarak” oldukça riskli metan seviyelerinin görüldüğü tespit edildi. Sadece bu tespite rağmen hiçbirinde ocağın kısmen dahi boşaltılması yönünde bir tedbir alınmadığı açıklandı.

Bilirkişi raporunda, birincil sebep olarak havalandırma eksikliği gösterilirken, “Havalandırma sistemi kafi ve etkili olsaydı olayın meydana gelmesi önlenirdi” ifadelerine yer verildi.

Soruşturma kapsamında tutuklu bulunan bazı çalışanların ifadelerine bakılırsa, madendeki havalandırma problemi bilinmesine karşın patlama anına kadar herhangi bir tedbir alınmadı.

ANKA Haber Ajansı’nın 3 Kasım’da yayımladığı ilk ifadelere bakılırsa, tutuklu güvenlik mühendisi Şahan Kahraman, kazanın meydana geldiği kottaki 4 hava pervanesinden birinin arızalı olduğu ve lüzumlu parçanın kazaya dek temin edilemediğini söylemiş oldu.

Tutuklu işletme baş mühendisi Mehmet Tural ise savcılıktaki ifadesinde, “Mevcut kazada havalandırma mevzusunda mesuliyet tamamen iş güvenliğine aittir, tozla savaşım mevzusunda da iş güvenliğine aittir” dedi.

BBC Türkçe’nin patlama sonrası gerek maden ocağında gerek taziye evlerinde konuşmuş olduğu pek oldukça madenci ailesi, yakınlarının birkaç aydır ocaktaki riskli metan seviyesine karşın, iş güvenliği sağlanmandan çalıştırıldıklarını anlatmıştı.

Sena Sıla Yıldırım, “Eşim bana şehit olmadan 2 hafta ilkin madenin havalandırmasında problem bulunduğunu söylemişti. Ölmeden ilkin söyledikleri gerçekler ortaya çıktı fakat olan gene bizimkilere oldu” demiş ve bu soruşturmanın bir tek “teknik personel” seviyesinde kalmasından kaygı ettiğini söylemişti:

“Bilirkişi ön raporunda üst düzey genel müdürlere pek değinilmemiş. Tutuklananlar müdürler ya da yöneticiler değil, çoğu zaman teknik elemanlar. Ölen barutçu ve nezaretçi şeklinde işçilerin üstüne kabahat atma başladı. Bunların hiçbirini kabul etmiyorum.”

Kömür madenlerinde üretim esnasında her dinamitleme yapıldıktan sonrasında belli miktar metan gazı açığa çıkıyor. Bu durum aslına bakarsak son aşama olağan.

Açığa çıkan bu gazın bir metan patlamasına dönüşmemesi ve işçilerin sağlığını tehlikeye atmaması için ise etkili bir havalandırma sistemiyle maden dışına atılması gerekiyor.

Bilirkişi raporuna bakılırsa Amasra’daki maden ocağında bu mekanizma işlemedi. Patlama, barutçunun -320 kotun en uç noktasında ekibiyle beraber dinamitleme yaptıktan sonrasında metan gazı seviyesinin süratli bir halde artması ve grizu patlamasına dönüşmesiyle gerçekleşti.

Raporda, “Yetersiz ve etkisiz havalandırma sistemi olayın meydana gelmesindeki en temel unsurdur” ifadeleri yer aldı:

“Ocak içinde kafi oranda ve hızda hava dolaşımı sağlanamamış, bu yüzden yanıcı, patlayıcı gazları ve tozları insanların çalmış olduğu ve bulundukları yerlerde seyreltme ve hızla ortamdan uzaklaştırma görevi yerine getirilememiştir.”

Ek olarak, “-300 ve -350 katlarına gönderilen hava miktarı son aşama yetersizdir. Bu büyüklükteki bir ocakta bu kadar azca hava ile kafi ve etkin bir havalandırma sağlamak neredeyse imkansızdır” ifadelerine yer verildi.

BBC Türkçe’ye konuşan Avukat Sercan Aran, kazaya en yakın havalandırma vantüpünün hem uzakta hem de olmasın gerekenin 5’te 1’i seviyesinde hava üflediğini kaydediyor:

“Yeraltında işçilerin hangi noktada öldüğünü gösteren haritaya baktığımızda, en önde lağımı atan şahıs ve ekibi bulunduğunu görüyoruz. Kısaca delikleri delip içine barutları koyduktan sonrasında olması gerektiği şekilde geri çekilmişler.”

“İşçiler geri çekilmiş olduğu esnada bu deliklerden metan sızmaya devam ediyor sadece en yakın havalandırma vantüpü dinamit atılan yere ortalama 60-70 m uzaklıkta ve olması gerekenin 5’te 1’i seviyesinde bir temiz hava üflüyor.”

“O zayıf hava sebebiyle maalesef dinamit esnasında açığa çıkan metan temiz havayla karışıp kirli hava yolundan atılamıyor. İşçiler geriye çekilirken orada devamlı yoğunlaşan bir metan söz mevzusu.”

Aran, madende metan belli bir yoğunluğa ulaştıktan sonrasında herhangi bir alev kaynağına gerek kalmadan, “iki taşın birbirine çarpmasıyla açığa çıkan ufak bir kıvılcımla bile” patlayabileceğini söylüyor.

Madendeki metan gazı seviyesi %1,5 ve %2’nin üstüne çıkmış olduğu anda çekince arz etmeye başlıyor.

Merkezi gaz seyretme sistemi verilerinin incelenmiş olduğu bilirkişi raporuna bakılırsa, maden ocağındaki metan gazı seviyesi geçmişten bu yana “neredeyse rutin olarak” tehlikeli seviyelerde seyretmişti.  

18 Ekim’de BBC Türkçe’ye konuşan kahveci Rıfat Akgül, patlamada yaşamını kaybeden madenci Şaban Yıldırım’ın kendisine patlamadan iki hafta ilkin madendeki metan gazı sorununda bahsettiğini anlatmıştı:

“Şaban bana ocakta gaz sıkıntısı bulunduğunu söylemişti ve ‘Madene giriyoruz, çıkıyoruz fakat yaşantımız tehlikede’ demişti. Çocuklar aslına bakarsanız içeride gaz sıkıntısı bulunduğunu amirlerine söylemişler fakat ‘çalışın, devam edin’ yanıtını almışlar.”

Madendeki metan sensörlerini inceleyen bilirkişi heyeti de patlamanın olduğu -320 kotunda değişik tarihlerdeki metan gazı seviyelerine dair şunları not ediyor:

“-320 kalınca damar bacasındaki metan seviyeleri birçok kez yasal üst limit olan %2’yi geçmiştir. İki kez da sensörün ölçebileceği en üst limit olan ve metan gazı alt patlama limiti %5’i geçmiş olduğu görülmektedir. Grafikler dikkatle incelendiğinde, metan seviyesinin müteakip defalar uzun süre süresince %1,5 ve %2’nin üstünde kalmış olduğu görülecektir.”

“-320 Kalınca Damar Tavan Yolu’ndaki metan seviyeleri neredeyse rutin olarak %1,5’i ve tertipli olarak da %2’yi aştığı için potansiyel olarak patlayıcı metan seviyelerinin birçok kez mevcut olabileceği söylenebilir. Bu durumların oluşması da yetersiz ve etkisiz havalandırmaya ilaveten metan drenajı uygulamasının olmamasıdır.”

Tutuklu güvenlik mühendisi Şahan Kahraman savcılık ifadesinde, patlamadan yedi gün ilkin madendeki metan gazı seviyesinin %4 seviyesine çıktığını ve bu sebeple işçileri tahliye ettiğini, 1 gün sonrasında ise gaz seviyesinin normale döndüğünü iddia etti.

Avukat Aran ise bilirkişi raporuna dayanarak bu ocakta üretimin hiçbir vakit durdurulmadığını kaydediyor:

“Bilirkişi raporunda, geçmişte metanın yüksek seviyelere çıkmasına karşın üretimin durdurulmadığı zira üretilen günlük kömür miktarının hep aynı seviyede seyrettiği tespit ediliyor. Üretim herhangi bir zamanda durdurulmuş olsaydı, bu üretim değerlerine yansırdı.”

“Bu maden ocağında her gün averaj aynı seviyede kömür üretilmiş. Hatta işçilerden öğrendiğimiz kadarıyla, bu ocakta aylık averaj 5-6 bin ton civarında kömür çıkarılırken, Eylül ayında 15 bin ton civarında kömür çıkarılmış.”

“Kömür üretimi esnasında metan seviyesi %4’lere çıkabilir sadece burada mühim olan üretimi durdurup durdurmadığınız, işçilerin güvenliğini alıp almadığınız. Buna dair hiçbir veri yok maalesef.”

Kömür üretimi esnasında ortaya çıkan kömür tozları, madenin zeminine ya da vantüplerin üstüne yapışarak birkaç santimetre genişliğinde kömür tozu tabakası oluşturabiliyor.

Bu tozlar kuvvetli bir havalandırma sistemiyle madenden atılarak ya da üstlerine serpilen kömür taşlarıyla tehlikesiz bir hale getirebiliyor.

Bilirkişi raporu, madende kömür tozuyla etkili savaşım edilmediği için grizu patlamasını kömür tozu patlamalarının takip etmiş olduğu ve facianın boyutlarını artırdığı tespit ediliyor:

“Grizu patlamasının kömür tozu patlaması ile ocağa yayılması, yaşanmış olan kazanın boyutlarının ve tesir mesafesinin artmasına sebebiyet vermiştir.”

“İşletmede kömür tozu ile savaşım mevzusunda hazırlanan yönergenin bulunmuş olması, işletme yetkililerinin de riskin farkındalığına işaret etmektedir. Tozla savaşım etkin yapılsaydı meydana gelem kazanın tesiri daha azca olabilirdi.”

Avukat Aran, “Grizu patlamasından sonrasında ortam biriken ve temizlenmeyen kömür tozları da bu alevle beraber patlamaya başlıyor” diyerek konu alıyor:

“Yer altında kutu şeklinde bir yerdesiniz, bu şiddetli tazyik gidebildiği yere kadar şiddetlenerek gidiyor ve son olarak -300 seviyesindeki su torbalarını patlattığı için, yangın ve tazyik o noktada duruyor.”

Bilirkişi raporunda, madende teknik personel sayısında eksiklik olduğu ve bu kusurun “kazanın meydana gelmesinde ekten olduğu” değerlendiriliyor.

Anka Haber Ajansı’nda şüphelilerin ifadelerini haberleştiren Gazeteci Tamer Arda Erşin, Amasra’da ölen madenci sayısı toplam işçi sayısına oranlandığında, “Aslına bakarsak Soma ile aynı büyüklükte bir facia fakat kimse bunun bilincinde değil” diyor.

Şüphelilerin ifadelerinden aktaran Erşin, “İşin garip tarafı şu, gaz izlem merkezinde normalde iki şahıs bulunması gerekiyormuş fakat o gün tek şahıs varmış ve personel eksikliği sebebiyle sık sık tek şahıs kalabiliyorlarmış” diyor.

Öte taraftan Aran, dosyada yer edinen gaz seyretme sensör planına bakılırsa, kazaya en yakın gaz seyretme sensörünün 80 metre uzakta bulunduğunu konu alıyor:

“Olayın olduğu damarda bir sensor var sadece bu sensor oldukça geride. Bu sensorun 18.09’da verdiği kıymet 1,69. Burada 1,69 ise muhtemelen patlamanın olduğu ve gazın daha yoğun olduğu yerde oldukça oldukça daha yüksekti fakat bunun net bir verisini çıkarmak da oldukça zor.”

Erşin ise, “Patlamanın yaşandığı yerde öncelikle barutçu ölmüş. Barutçunun metan seviyesinin yükseldiğinden, merkezi seyretme sistemi üstünden haberi olmuyor” diyor:

“Yetkililer, biz işçilere gezici gaz ölçüm cihazları veriyorduk diye savunuyorlar kendilerini. Ölen kişinin lağımı atmadan ilkin ölçmesi gerekiyordu diyorlar. Peki o ne kadar sıhhatli netice veriyor, verdi mi? Bilinmiyor.”

TBMM’de kurulan Amasra Maden Kazasını Araştırma Komisyonu 2 Kasım’da toplandı ve Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, bilirkişi raporunun aksine, kendi yaptıkları incelemeye bakılırsa facianın meydana gelmesinde havalandırmanın tesiri olmadığını söylemiş oldu.

Kiraz, “Bizim kendi öngörümüz, kendi incelemelerimizle beraber, havalandırmadan meydana gelen bir problem olmadığı, havalandırmadan meydana gelen bir kaza olmadığı şeklinde” dedi.

Kiraz, 2021 senesinde toplam 46 kez denetim yapıldığını ve denetim meydana getirilen hususların müesseselere gönderildiğini kaydederek, kuruma bağlı 177 iş güvenliği uzmanı ve 16 iş yeri hekiminin vazife yapmış olduğu bilgisini verdi.

Kiraz, Amasra’daki ana aspiratörün 1978 senesinde kurulduğunu belirterek, “Söz mevzusu ayağın olduğu yerde gerekseme kadar hava basılıyor. 3 bin 750 küp hava, düzgüsel koşullarda ocağa basılıyor” diye konuştu:

“Metan ölçümü yapılmış oldu mu? Azca ilkin de izah ettiğim şeklinde, yeraltında metan sensörleri ile beraber ölçümü yapılıyor. Ana galerilerde de çalışan ekiplerde kişisel gaz ölçüm cihazları var. Devamlı durağan(durgun) olan metan sensörlerimize de yüzde 1-1,5’te de sesli ve ışıklı uyarı yapıyor.”

Gazeteci Erşin ise, “TTK’nın resmi görüşü aslına bakarsak şu: Bizim havalandırmamızı suçu yok, bizim eksikliğimiz yok. Tepki çekecekleri için açıkça ölen işçiler suçluydu da diyemiyorlar, bu şekilde sürüncemede bırakıyorlar” yorumu getiriyor.

Kuruluş Müdür Yardımcısı tutuklu Salih Atmaca ifadesinde, 2020 Ağustos ayında tüm görevlerinden alındığını ve bir tek kâğıt üstüne yönetici göründüğünü savundu:

“2020 Ağustos ayından sonrasında hiçbir iş yapmadım, yönerge almadım, buyruk vermedim, hiçbir mesuliyet altında da değilim. Bir tek oturdum, maaş aldım. Üretim iltisak müdürü olarak boş kadro üzerimde duruyordu sadece bana bir şey yaptırılmıyordu.”

“Benim 2020 Ağustos ayından sonrasında iş icabı ocağa girmem, bana bağlı birimlere buyruk vermem, informasyon almam hem şifaen hem de yazılı olarak yasaklanmıştır.”

Avukat Aran, daha çok şahıs görevli olmasına karşın şu aşamada bir tek 8 kişinin tutuklanmış olmasını yetersiz buluyor:

“Bu tarz şeyleri teknik eleman olarak değerlendirebiliriz. Bizim bir sorumluluğumuz yok, bir problem gördüğümüzde üstlerimize ifade ediyorduk ve şimdi biz günah keçisi duyuru ediliyoruz diyorlar.”

“Eğer bilim tekniğine uygun olmayan şartlara isyan etmezseniz, oradaki üretimi durdurma yetkiniz olmasına karşın maddi kaygılarla ya da siyasal kaygılarla üretimi durdurmazsanız yaşananların sorumlusu haline gelirsiniz.”

Amasra’da yaşamını kaybeden madencilerin eşleri olarak “Her birimizi kucağında çocuklar kaldı” diye Sena Sıla Yıldırım ise, kazadan görevli tüm yetkililer yargılanmasını istiyor:

“Bizim vekaletlerimiz yardımıyla 8 şahıs tutuklandı. Bizim gayemiz üst kişilere de ulaşıp sonuçsuz kalmaması. Hakkaniyet yerini bulsun diye.”