Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisini hukukçular ve siyaset bilimciler nasıl yorumluyor?

Ayşe Sayın | Ankara

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakatı’nı 28 Şubat 2022’de imzalayan altı karşıcılık partisi, sisteme geçiş için lüzumlu görmüş olduğu anayasa değişikliği paketini, “demokrasi zamanı” vurgusuyla, pazartesi günü genel başkanların da katılmış olduğu programla kamuoyuna deklare etti.

Halkın seçtiği, sadece yetkilerinin sınırlandığı “cumhurbaşkanlığı”, “yapıcı güvensizlik oyu” ile hükümet kurmanın kolay, düşürmenin zor olduğu hükümet sistemi, yasama ve denetim yetkilerinin güçlendirildiği parlamento, yargı bağımsızlığını güçlendirecek önerilerin yanı sıra, hayvan haklarını kapsayacak şekilde toplumsal hakların da genişletildiği anayasa değişikliği önerisi siyasetin de gündemini belirledi.

Cumhur İttifakı ortakları AKP ve MHP’nin, “bubi tuzağı”, “zamanı geri sarmak”, “vesayeti tekrardan getirme girişimi” olarak yorumladığı Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisi, toplumun beklentilerini karşılar mı, seçmende karşılık bulur mu?

Yanıtı dört gözle beklenen bu soruları hukukçular ve politika bilimcilere yönelttik.

Hukukçu Prof. Dr. Levent Köker, Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisinde pozitif yönde düzenlemeler öngörülmekle beraber, seçim stratejisinin bir parçası olarak iyi mi bir işlev görebileceğinin iyi düşünülmesi gerektiğine dikkat çekti. Köker, “Bir ihtimal gelecek günlerde medya organlarında sivil cemiyet örgütleriyle filan söylendiği benzer biçimde tartışılan bir mevzu şeklinde işlenirse, toplumsal tabana hitap edip etmeyeceği anlaşılır” dedi.

Bu anayasa değişikliklerinin hayata geçmesi için cumhurbaşkanlığı seçiminin kazanılması ve parlamentoda anayasa değişikliğini sağlayacak asgari sayıya ulaşılması gerekliliğine işaret eden Köker, bu hedefe ulaşmak için HDP desteğine gereksinim duyulacağına işaret etti:

“Altılı Masa’nın cumhurbaşkanlığı seçimini ve Meclis çoğunluğunu elde etmeleri gerekiyor ki, bu tavsiyeler bir işe yarasın. Bu ikisini beraber gerçekleştirebilmek kolay olmayacak görünüyor bugünkü tabloda. Dolayısıyla stratejik olarak bu öneriye baktığımız süre bence bu önerinin dışladığı bir takım siyasal talep var.

“Bilhassa, muhalefetin ortak cumhurbaşkanı adayını seçtirebilecek yada parlamento seçiminde etkili HDP tabanından söz ediyoruz. HDP’nin nereden bakarsanız yüzde 10’un üstünde oyu var. Bu küçümsenecek bir oy değil. Anayasa önerilerinin içinde fazlaca güzel pozitif yönde tavsiyeler var fakat bu tavsiyeler haricinde genel yaklaşım itibariyle o seçmen tabanının kaygılarına yada taleplerine direkt hitap edebilecek hiçbir açık nokta göremiyorum ben.”

Kayyum atamalarına son verilmesi, OHAL KHK’larının kaldırılması benzer biçimde önerilerin pozitif yönde olmakla beraber beklentileri karşılamadığını kaydeden Köker, Altılı Masa’da yer edinen minimum üç partinin oyunun yüzde 5’leri bile bulmazken, yüzde 10’un üstündeki HDP tabanının taleplerinin dışlanmaması icap ettiğini altını çizdi.

Köker, “Artık geçti doğal fakat Altılı Masa, şunu yapabilirdi: Parlamenter sistem üstüne kurulacak olan bir yeni hükümetle beraber Türkiye geçici bir anayasa düzenine geçip, geleceğin demokratik cumhuriyet anayasasını hazırlamak suretiyle bir kurucu iradenin mekanizmalarını yapmaya çalışabilirlerdi” önerisinde bulunmuş oldu.

Politika bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun, parlamenter sisteme ilişkin anayasa değişikliği önerisini pozitif yönde bulanlardan. Geçmişte uygulanan parlamenter sistemin yarattığı sakıncaların da dikkate alınarak, “yapıcı güvensizlik oyu” benzer biçimde hükümet düşürmeyi zorlaştıran mekanizmaların öngörüldüğüne işaret eden Tosun, “Bunun getirilmesi, artık Türkiye’de parlamenter sisteme karşı çıkanların en temel argümanlarını elinden alabilir. Zira bu modelle hükümet istikrarsızlığı minimum düzeye iniyor” görüşünü dile getirdi.

Meclis’in yetkilerinin artırılması, simgesel yetkilerle donatılmış, yansız cumhurbaşkanı öngörmesi, yargının siyasal iktidarın vesayetinden kurtarılmasına  dönük önerilerin son aşama pozitif yönde bulunduğunu belirten Tosun’a gore “parti içi demokrasi”ye ilişkin anayasal güvence getirilmemesi eksiklik.

Prof. Tosun, seçimlerin mayıs ayına yada daha öne çekilebileceğine dikkat çekerek, muhalefetin artık vatandaşın gündeminde olan iktisat ve kamuoyunda beklenen aday mevzusuna yoğunlaşması gerektiği görüşünde:

“Türkiye ortalama 5-6 ay sonrasında bir seçime gidecek ve seçmenin ilgisini çekecek iktisat programına ilişkin, adaya ilişkin tablo hemen hemen yok. Vatandaşın da ilgilenilmiş olduğu bu mevzular. Altılı Masa  ekonomik beklentilerine cevap verebilecek mi?

“Anayasa değişikliği önerisini cevap vereceğini düşünmek mütevazı yurttaş açısından mümkün değil fakat biz meselenin sistem bulunduğunu siyasetin ekonomiyi etkilediğini öngördüğümüz için sistem muntazam eğer olmazsa iktisat de iyi olmaz diye düşünürüz. Onun için toplumda sual işaretleri var. Bu sual işaretlerini giderecek şekilde ilkin bu iktisat programını en geç ocak ayı itibariyle açıklamaları gerekiyor.”

“Aslolan sorun öne çıkan isim olmaması”

Adayın açıklanmasının da fazlaca geciktirilmemesi icap ettiğini belirten Tosun, “Evet biliyoruz, bir seçim takvimi çerçevesinde hareket edeceklerini düşünüyorlar fakat doğal aday şu anda belli olsa, ekonomik program belli değil. O argümanla yola çıkıyorlar. Fakat arka planda da hala aday mevzusunda öne çıkan bir ismin olmamasıyla ilgili bulunduğunu düşünüyorum” dedi.

Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tevfik Sönmez Ufak de parlamenter sisteme ilişkin anayasa değişikliği önerisini pozitif yönde buluyor, sadece bazı yasa değişiklikleriyle desteklenmesi icap ettiğini korumak için çaba sarfediyor.

Ufak, cumhurbaşkanının yetkilerinin daraltılmasının pozitif yönde, sadece halk tarafınca seçilen cumhurbaşkanının, başbakanla çatışma yaşanması sonucunu doğurabileceği uyarısında bulunmuş oldu:

“Halk tarafınca seçilen, sadece yetkileri azaltılmış cumhurbaşkanlığı uygulamaları var. Örneğin Avusturya, Bulgaristan benzer biçimde. Fakat seçimle belirlenen bir cumhurbaşkanın, başbakanla çatışma ihtimali, Türkiye benzer biçimde ülkelerde daima söz mevzusu olabilir. Doğal bir de güvenlik supabı koymuşlar, bir kereliğine seçiliyor ya, bu da mühim. Zira yine seçileyim diye popülist politikalar uygulayabilir cumhurbaşkanı. Gene de simgesel yetkileri olan cumhurbaşkanını Meclis’in seçmesi daha isabetli olabilir.”

“Vekil ile milletin içinde görünmez duvarları yıkmak lazım”

Ufak’e gore anayasa değişikliği kadar parti içi demokrasinin sağlanması için Seçim ve Siyasal Partiler Yasası’nın da değiştirilmesi mühim. Milletvekillerinin lidere doğal olarak olduğu sürece sistemin sıhhatli işlemeyeceğini kaydeden Ufak, kuvvetli Meclis için, kuvvetli milletvekilinin mühim bulunduğunu altını çizdi:

“Vekil ile milletin içinde görünmez duvarlar var. Bu duvarları yıkmak lazım. Iyi mi yıkılacak, Siyasal Partiler ve Seçim Kanununu değiştirerek. Anayasa normal olarak mühim fakat emin olun anayasa kadar bu iki kanun değişikliği de mühim. Eğer kuvvetli Meclis istiyorsak kuvvetli milletvekili olmalı. Milletvekili, partisiyle milleti içinde bir tereddüt yaşamamalı, daima milletten yana olmalı. Bu da milletvekilinin önder karşısında bağımsızlaşmasıyla mümkün.”

“Halkın anlayacağı dilde anlatılmalı”

Ufak’e gore, anayasa değişikliği önerisi halka anlayacağı dilden anlatılırsa karşılık da bulabilir:

“Bu önerilerin iyi anlatılması lazım halka ve iyi örneklerle anlatılmalı. Sizin ülkenizde demokrasi, hukukun üstünlüğü olmadığı sürece enflasyon artar. Niçin? Merkez Bankası bağımsız olmayınca para politikası, fiyat istikrarı sağlamaz. O nedenle bu anayasa değişikliği önerileri, karşılık bulur, fakat halkın anlayacağı dilde anlatılmalı. Fakat şunu bilmesi lazım halkın: Bu anayasa değişikliği adalete, hakka, hukuka uygun bir düzenin inşasında rol oynayacak.”