Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisinde neler var?

CHP, Demokrat Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, İYİ Parti ve Mutluluk Partisi  Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e geçiş için ihtiyaç duyulan anayasa değişikliği önerisini, 6 siyasal parti liderinin katılmış olduğu programla kamuoyuna deklare etti.

84 madde ve 9 başlıktan oluşan anayasa değişikliği önerisi “Şimdi demokrasi zamanı” sloganıyla kamuoyuna açıklandı.

Anayasa değişikliği paketinde, cumhurbaşkanının simgesel yetkilerle donatılması öngörülürken, mevcut sistemdeki şeklinde halk tarafınca, sadece bir kişinin en fazla bir dönem için 7 yıllığına seçilmesi, var ise partisiyle ilişiğinin kesilmesi öneriliyor.

CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Adam, DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Demokrat Parti  Genel Başkan Yardımcısı Serhan Yücel, Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Serap Yazıcı, İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı Uğur Poyraz ve Mutluluk Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya anayasa değişim önerisinin öne çıkan başlıklarını söyledi.

CHP’li Adam çalışmalarında yasama, yürütme, yargı, temel hak ve özgürlükleri içeren 84 madde ve 9 başlıkta anayasa değişikliği öngördüklerini belirterek, “Bu yaptığımız, ‘toplumsal sözleşme taslağıdır” dedi.

Altılı Masa’nın güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçişe ilişkin anayasa değişikliği önerisinde, yer edinen bazı mühim düzenlemeler şu şekilde:

Cumhurbaşkanı mevcut sistemde olduğu şeklinde halk tarafınca ve geçerli oyların salt çoğunluğunu alarak, doğrusu minimum yüzde 51’in oyuyla seçilecek. Mevcut anayasada bir kişinin 5 yıllığına en fazla 2 kez cumhurbaşkanı seçilebileceği hükmü yer alırken;  muhalefetin önerisine nazaran, bir şahıs 7 yıllığına ve tek dönem için cumhurbaşkanı seçilebilecek.

Görevi sonlanmış bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasal bir vazife üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek, bir kereliğine yasaları Meclis’e iade hakkı bulunacak. Meclis’te kolay çoğunlukla kabul edilen yasayı onaylamak zorunda olacak. Yürütme yetkisini Bakanlar Kurulu ile beraber kullanacak.

Halen yüzde 7 olan seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Milletvekili genel seçimlerinde geçerli oyların yüzde 1’ini alan siyasal partiye Gömü yardımı yapılabilecek.

Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması zorlaştırılacak. Öneriye nazaran üye tam sayısının salt çoğunluğu, doğrusu 301 milletvekilinin kabul oyu ile dokunulmazlık kaldırılacak. Mevcut düzende karar yeter sayısı olan 151 vekille dokunulmazlık kaldırılabiliyor.

Milletvekilliğinin kati yargı giyme sebebiyle düşmesinde,  Anayasa Mahkemesi’ne bireysel müracaat sürecinin bitmesi kriteri getiriliyor.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının siyasal partilere kapatma davası açabilmesi TBMM iznine bağlanıyor. Siyasal partiler hakkında kapatma sonucu sadece “suçun odağı” olması halinde verilebilecek. Odak olma tanımına suçun yoğun, devamlı, demokratik düzene ciddi  çekince oluşturacak bir halde işlenmesi zorunluluğu ekleniyor ve yasama sorumsuzluğu kapsamındaki oy, söz ve fikir açıklamaları odak olmanın tespitinde dikkate alınmaması öngörülüyor.

Türkiye, İstanbul Sözleşmesi’nden cumhurbaşkanı kararıyla çıkmıştı. Öneride, cumhurbaşkanının bu yetkisine son veriliyor ve bu yetkinin TBMM’ye devri öngörülüyor.

Bakanlıkların, kamu idareleri ve kamu tüzel kişilerinin kanun hükmünde (KHK) kararnameyle kurulması ve kaldırılması uygulamasına son verilecek.

Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında, geçmişte olduğu şeklinde gene  gensoru verilebilecek.

Hükümetin kuruluşu kolay çoğunluk, düşürülmesi ise salt çoğunluk ile gerçekleşecek ve hükümet krizlerini önlemek için yapıcı güvensizlik oyu aranacak. Kısaca yeni hükümet üstünde uzlaşma sağlanmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek, mevcut hükümet düşmüş olduğu anda yeni Başbakan görevine başlamış olacak.

Bütçe hakkı TBMM’nin devredilemez hakkı olarak tanımlanıyor. Meclis bünyesinde Kati Hesap Komisyonu kurulacak ve başkanı ana karşıcılık partisinden seçilecek.

Cumhurbaşkanlığı kabinesi yerine, eski sistemde olduğu şeklinde bakanlar kurulu oluşturulacak. Bakanlar başbakan tarafınca TBMM üyeleri arasından yada gerekseme halinde milletvekili seçilme yeterliliğine haiz Türk vatandaşları arasından seçilecek.

Muhteşem Hal sistemi tekrardan düzenleniyor. Buna nazaran OHAL duyuru etme yetkisi, cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na ilişik olacak, OHAL KHK’sı çıkarılamayacak.

Hakim ve savcılar için “coğrafi güvence” getirilecek.

Hakimler Kurulu ile Savcılar Kurulu ayrı ayrı düzenlenecek. Her iki kurulun kararları yargı denetimine açık olacak. Kurul üyelerinin bazı üyeleri Meclis tarafınca seçilecek.

Halen iki daire ve bir Genel Kurul’dan oluşan Anayasa Mahkemesi 4 daire ve bir genel kuruldan oluşacak şekilde tekrardan düzenlenecek, üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılacak. Üyelerden 20’sini  TBMM, 2’sini cumhurbaşkanı seçecek.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel müracaat alanı, toplumsal hakları da kapsayacak şekilde genişletilecek.

Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ve Sayıştay, yüksek mahkeme statüsünde olacak. YSK’nın seçme, seçilme ve siyasal faaliyette bulunma haklarına ilişkin verdiği kararlarına karşı AYM’ye bireysel başvuruda bulunulabilecek.

Anayasa’nın 13. maddesine “Özgürlük esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum özgürlük lehine yapılır” hükmü ekleniyor. Fikir, kanaat ve ifade hürriyeti tek bir maddede düzenleniyor. Anayasanın 25. maddesinde yapılacak değişiklikle eleştiri hürriyeti güvence altına alınıyor.

Anayasa’daki toplumsal ve ekonomik haklar genişletilerek, sıhhat, çevrenin korunması ve hayvan hakları da anayasal güvenceye alınıyor.

Kamu Denetçiliğini düzenleyen Anayasanın 74. maddesinde meydana getirilen değişiklikle kuruma, idarenin fiil ve işlemlerinin hukuka ve hakkaniyete uygunluğunu re’sen yada şikâyet üstüne araştırma ve denetleme yetkisi tanınıyor.

Anayasa’nın 127. Maddesi’nde meydana getirilen düzenlemeyle, belediye başkanlarının vazife suçu sebebiyle İçişleri Bakanı tarafınca görevden uzaklaştırılması uygulamasına veriliyor. Mahalli yöneticileri geçici görevden uzaklaştırmaya, İçişleri Bakanı’nın talebi üstüne Danıştay karar verilebilecek ve bu süre 6 ayı geçmeyecek.

Üniversitelere, bilimsel, yönetimsel ve mali özerklik anayasal güvence altına alınacak, YÖK kaldırılacak. YÖK’ün yerine bir tek koordinasyon yetkisi olan üyelerinin seçimle işbaşına geldiği “üniversitelerarası kurul” getirilecek.

Affa uğramış olsalar bile cinsel hücum, evlatların cinsel istismarı, hanıma yönelik kasten yaralama ve edimi ifasını fesat karıştırma suçlarından yargı giymiş olanlar milletvekili olamayacak.

Radyo ve Tv Üst Kurulu üyeleri, basın mensupları ile kontakt ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından TBMM tarafınca nitelikli çoğunlukla seçilecek.

Altılı Masa’da yer edinen siyasal partilerin temsilcileri, hazırladıkları taslağı tanıtmak ve yurttaş önerilerini almak için 81 ilde toplantılar düzenleyecek ve sivil cemiyet örgütleri ile bir araya gelecek.